مسابقه خودروسازها در پیست بورس کالا

به گزارش اخبار پولی مالی، در سال ۱۳۹۶ برای اولین بار عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شد اما به دلایل وجود مخالفان جدی دارای منافع در این بازار، طرح به فراموشی سپرده شد تا سرانجام به دلیل افزایش قابل توجه رانت توزیعی و بروز نارضایتی گسترده در بین اقشار مصرف کننده و هشدار برخی کارشناسان اقتصادی و حتی قانونگذاران در مجلس شورای اسلامی  ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ خودرو به صورت مشروط و محدود وارد بورس کالا شد تا قیمت این کالا با نرخی حد واسط میان نرخ کارخانه و بازارعرضه شود. پیش بینی اینگونه بود که با ورود خودرو به بورس نه تنها کشف قیمت واقعی محصول محقق شود بلکه تاثیر مثبتی در بخش توزیع از خود بر جای گذارد و فرایند عرضه را نیزقانونمند تر کند. البته موضوعات دیگری چون کاهش دلال بازی و کلاه برداری در بازار و البته تلاش برای تنظیم بازار نیز مد طراحان این شیوه از عرضه نظر قرار داشت.

برای روشنتر شدن وضعیت عرضه خودرو در بورس و شیوه نظارت بر عرضه این محصول پیشتر مصرفی و امروزه سرمایه ای، به سراغ علیرضا صادقی،  رئیس اداره نظارت بر  بورس های کالایی رفتیم و از ایشان در باره عرضه خودرو در بورس و نظارت بر این عرضه پرسش هایی را مطرح کردیم. متن زیر پاسخ و توضیحات صریح ایشان به این پرسش ها است؟

ابتدا برای آشنایی مخاطبین ما با اداره تحت مدیریت شما، توضیحی در باره وظیفه ادراه نظارت بر بورس کالایی بدهید؟

به طور کلی، بورس های کالایی حال چه بورس کالا و چه بورس انرژی به دو بخش تقسیم می‌شوند، یک بخش بازار فیزیکی است که معاملات کالاهای فیزیکی در آن انجام می‌شود و یک بخش هم بازار مشتقه یا مالی یا سایر اوراق بهادار است که اوراق بهادار در آن بازار قابل معامله است. اداره نظارت بر بازار بورس های کالایی فرایند عرضه از مرحله پذیرش کالا هایی تا فرایند و شرایط عرضه و تا مرحله معاملات را مورد نظارت و بررسی قرار می دهد.

در عین حال بر وضعیت تقاضا و عرضه و بر تصمیماتی که از اختیارات مدیرعامل بورس می باشد نیز نظارت می‌کند. تصمیم گیری در خصوص تایید و عدم تایید معاملات نیز با هماهنگی سازمان، توسط این اداره انجام می شود.

بعد از انجام معاملات نیز منابع تخصیص و تسویه انجام می پذیرد، می‌دانید که این کار در اتاق پایاپای بورس انجام می پذیرد. مدارکی که از طریق کارگزار به بورس یا اتاق پایاپای بورس ارائه می‌شود، آن مدارک تسویه و تجمیع می‌شود و ما به فروشنده اعلام می‌کنیم که اشخاصی که کالای شما را خریده اند تسویه کرده اند و وجوهش را منتقل می‌کنند و اسناد تسویه را برای فروشنده ارسال می کنیم و بدین ترتیب فروشنده در مرحله آماده سازی برای تحویل کالا اقدام می کند. این کلیت برای کالاهایی است که در بازارهای فیزیکی مورد معامله قرار می‌گیرند. در بازار اوراق بهادار و مشتقه معاملات گواهی سپرده کالایی و معاملات صندوق های کالایی داریم که مورد معامله قرار می‌گیرند، معاملات در این بازارها از ساعت معاملاتی که اعلام شده تا پایان ساعت اعلام شده توسط واحد نظارتی ما در لحظه چک می‌شود و کنترل های لازم روی آن انجام می‌شود. در پایان روز اگر معاملاتی در اوراق بهادار باشد که مشکوک باشد یا خلاف مقررات انجام شده باشد ابلاغ صورت می گیرد و عدم تایید دریافت می کند بدین ترتیب توسط ناظر بازار تایید نمی‌شود. حتی در این باره مکاتباتی با کارگزار یا معامله گری که از طریق کارگزار است انجام می‌دهیم و اگر موردی باشد دلایل و توضیحات ایشان را اخذ می‌کنیم.

• چرا مواردی مثل خودرو که یک کالای مصرفی است در بورس کالا عرضه شده است؟ دلیلش چه بوده است؟

اینطور  برداشت می‌کنم که عرضه خودرو در بورس کورد پرسش است، درست می‌فرمایید که خودرو یک کالای مصرفی است ولی در سال های اخیر خودرو تبدیل به یک کالای سرمایه ای در کشور شده است. همینطور به دلیل بحث تفاوت فاحش قیمت ها بین درب کارخانه و بازار آزاد، به نظر می رسد در بیشتر معاملاتی که در این حوزه رخ می‌دهد (قرعه کشی) ممکن است این حواله‌ها با قیمت بازار آزاد خرید و فروش شود و در نهایت می‌بینیم خیلی از افرادی که در این فرایند های قرعه کشی خودرو نصیبشان شده مصرف کننده واقعی نیستند. به همین خاطر رویکرد این شد که در بستر حراج این عرضه صورت بگیرد و هرکسی متقاضی بود از طریق بورس خرید انجام دهد. کار بدین صورت است که وقتی پذیرش انجام شد، یا شرایط پذیرشی توسط هیئت پذیرش محق شد، درصد تعهداتی برای عرضه کننده خودرو که می‌خواهد عرضه کند تعیین می‌شود به طور مثال خودروساز متعهد است که درصد مشخصی از تعهد عرضه مثلا از ۲.۵ از ۵۰ درصد تولید را  در بورس عرضه کند.  این فرایندی است کاملا شفاف. درست است نخست قیمت پایه درج می‌شود و بر این اساس خریداران و درخواست خرید را از کارگزارانشان در بورس درج می‌کنند. با این حال در زمان انجام، مشاهده می کنند که شرایط بازار خیلی شفافعلام شده است. به عنوان مثال ۱۰۰۰ دستگاه از چه مدل خودرویی عرضه می شود و مثلا ۲۰ هزار نفر متقاضی هستند که دو برابر میزان عرضه است. به کارگزار خود قیمت را اعلام می‌کند. تا یک قیمت مشخصی صرفه اقتصادی دارد که خریدار وارد شود که خرید خود را انجام دهد. بر اساس رویکرد، خریدار واقعی بیشتر وارد می‌شود. به ویژه بحث پیش پرداختی که در سامانه وجود دارد. در سایت پیش فروش وزارت صمت و قرعه کشی پیش پرداختی صورت نمی گیرد ولی در بورس پیش پرداخت صورت می‌گیرد.

باتوجه به این که قرار بود وزارت صمت سامانه یکپارچه ای برای عرضه خودرو داشته باشد این سیاست عرضه خودرو در بورس کالا و آن سامانه باهم هماهنگ می‌شوند و یا ممکن است تمام خودرو‌ها در بورس کالا بیایند و سامانه برچیده شود؟

بستر بورس و مجموعه بورس کالا آمادگی کامل را دارند که هر مدل خودرو را در بورس پذیرش و عرضه کنند. این تصمیمی است که سیاست گذاران و مجموعه وزارت صمت باید بگیرند که آیا الزامی به عرضه بگذاریم یا تمام خودروسازان خودروی تولیدی خود را در بورس کالا انجام دهند یا نه، کما این که چنین اتفاقی در سیمان رخ داد و از حدود ۷۸ شرکت تولید کننده سیمان در کشور، ۷۴ شرکت در بورس کالا پذیرفته شدند و محصولات خود را عرضه کردند. با وجود نوسانات فصلی که ناشی از دلایل بیرونی ولی در کل روند شفاف قیمتی رخ داد و مشخص است که خریداران چه افرادی هستند و چه مقدار فروش داشتند و اطلاعات خریدار هم هست که چه صنفی هستند. البته اطلاعات خریدار محرمانه باقی می ماند.

با عرضه خودرو در بورس هم حقوق مصرف کننده رعایت می‌شود و هم حقوق سهامداران شرکت تولید کننده چرا که به هر حال شرکت باید کالای خود را به قیمت واقعی بفروشد و اگر قرار است کسی این میان رانتی بردارد باید عایدی اش بیشتر برای تولید کننده باشد تا کسی که پولی می‌گیرد و کالایی را جابجا می‌کند.

البته ابزارهای دیگری هم در این حوزه می‌تواند وارد شود. مانند گواهی های سپرده خودرو تا خودروساز بتواند از طریق بورسکالا با قیمت روز تامین مالی کند. این به کسانی که می‌خواهند در حوزه خوردو سرمایه گذاری کنند این امکان را  می دهد که بیایند و گواهی سپرده را تبدیل به خودرو کنند یا خرید و فروش انجام دهند و مانند گواهی سپرده طلا یا هر موضوع دیگری می‌توانند با این ابزار سرمایه گذاری انجام دهند. این اتفاقی است که درحال حاضر دست به نقد رخ داده است در حالی که در سیستم قرعه کشی وزارت صمت عملا با یک لاتاری روبرو هستیم که یک بار می‌گویند هک شد و یک بار می‌گویند هنوز نتایج قرعه کشی در نیامده و …

• بسیاری از مصرف کننده‌ها از طریق فروش اقساطی صاحب کالا می‌شوند، باتوجه به این که بورس کالا همچون دیگر کالاهای عرضه شده در این بازار، به فکر انتشار گواهی برای خوردو است، آیا فروش اقساط این کالا نیز می تواند صورت بپذیرد؟

در بورس کالا ابزاری داریم به نام اوراق سلف موازی استاندارد. همین پیش فروش های یکساله شرکت می‌تواند در قالب اوراق و سلف هم تامین مالی شود. به عنوان مثال یک شرکت می خواهد یک هزار دستگاه خودرو را  یک سال آینده تحویل دهد. این شرکت می تواند اوراق سلف منتشر ‌کند و خریداران می تواند این اوراق را بخرد. در حال حاضر بستر این معاملات ثانویه مهیا است.  این مثال مانند حواله های فروش و کارتکسی بود که پیشتر مشتری ها می‌گرفتند. ولی تفاوتش این است که در بورس کالا به هیچ وجه خودروساز نمی‌تواند خودرو را تحویل ندهد. اگر تحویل ندهد جرایم سنگینی برایش دیده شده است. مانند سپرده های بانک مرکزی که اگر قرض بیش از حد بگیرند باید سود بالایی بپردازند.

در باره تحویل خودرو نیز وضعیت اینگونه است که عرضه کننده متعهد شده که تعداد مشخصی خودرو را تحویل دهد. مقرراتی هست که عرضه کننده متعهد است در تاریخی که در اطلاعیه عرضه اعلام کرده کالا را تحویل خریداران بدهد. حال اگر کالا را با تاخیر تحویل دهد یا عدم تحویل کالا صورت بگیرد جزو مقررات مقررات بورس و کالا است که باید ۵ درصد ارزش معامله را به عنوان خسارت به خریدار پرداخت کند. یا درصورتی که در ارایه تاخیر داشته باشد جرایمی در دستورالعمل دیده شده که به ازای هر روز تاخیر باید به خریدار پرداخت شود. این یک تضمین کافی است که به هر طریق انجام این معاملات و مزیت انجام این معاملات را نسبت به معاملات خارج از بورس ثابت می‌کند. این حسن بزرگی است که در بورس وجود دارد. توجه داشته باشیم جرایم عدم تحویل کالا جرائم قابل توجهی است که برای عرضه کننده دیده شده است. نکته بعدی این که بورس کالا در قبال پذیرشی که عرضه کننده‌ها انجام می‌دهند تضامینی را هم از ایشان دریافت می کند تا به عنوان تضمین عرضه آن‌ها باشد.