بازار کربن (ETS) چیست و چگونه عمل می کند؟

به گزارش اخبار پولی مالی به نقل از تولید سبز-نظام بازار گازهای گلخانه ای یا به عبارت ساده تر نظام تجارت انتشار کربنETS) ( و سایر گازهای گلخانه ای (GHG) یک نظام معاملاتی انتشار گازهای گلخانه‌ای است که با نام طرح معاملاتی انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز شناخته می‌شود.

هدف این شیوه این است که رقابت پذیری سوخت های فسیلی را در بازار کاهش داده و سرمایه گذاری در منابع انرژی کم کربن مانند انرژی باد و فتوولتائیک را سرعت بخشد. سوخت های فسیلی محرک اصلی تغییرات آب و هوایی شناخته شده اند. آنها ۸۹٪ از کل انتشار و ۶۸٪ از کل انتشار گازهای گلخانه ای را تشکیل می دهند.

این روش سازوکار بازاری است که به آن دسته از نهادها (مانند کشورها، شرکت‌ها یا کارخانه‌های تولیدی) که گازهای گلخانه‌ای را در جو منتشر می‌کنند این امکان را می‌دهد تا این گازها را خرید و فروش کنند.

(انتشار به معنای انتشار گازهای گلخانه ای در اتمسفر در یک منطقه و دوره زمانی معین است)

اعتبارات کربن و تجارت کربن توسط دولت ها با هدف کاهش تدریجی انتشار کلی کربن و کاهش سهم آنها در تغییرات آب و هوایی مجاز است.

قراردادهای تجارت کربن، فروش اعتبار برای انتشار دی اکسید کربن بین کشورها را به عنوان بخشی از یک توافق بین المللی با هدف کاهش تدریجی انتشار گازهای گلخانه ای مجاز می کند.

تجارت کربن با اجرایی شدن پروتکل کیوتو (پیمان کیوتو) در سال۲۰۰۵ آغاز شد، این یک معاهده درقالب سازمان ملل متحد با هدف کاهش انتشار جهانی کربن و کاهش تغییرات آب و هوایی بود. به دنبال این پروتکل، کشورها و مناطق مختلف برنامه های تجارت کربن را آغاز کردندبه ترتیبی که اتحادیه اروپا نخستین بازار را برای این تجارت تدارک دید و در ژوئیه ۲۰۲۱ نیز چین یک برنامه ملی تجارت گازهای گلخانه ای را آغاز کرد.

اصل اساسی پروتکل کیوتو این بود که کشورهای صنعتی باید میزان انتشار CO2 خود را کاهش دهند.

وقتی کشورها از سوخت های فسیلی استفاده می کنند و دی اکسید کربن تولید می کنند، به صورت مستقیم هزینه ای برای پیامدهای سوزاندن آن پرداخت نمی کنند. هزینه هایی مانند قیمت خود سوخت برای آنها وجود دارد، اما هزینه های دیگری نیز وجود دارد که در قیمت سوخت لحاظ نمی شود. اینها به عنوان عوامل خارجی شناخته می شوند. در مورد استفاده از سوخت فسیلی، این اثرات خارجی اغلب اثرات خارجی منفی هستند، به این معنی که مصرف محصول اثرات منفی بر اشخاص ثالث دارد.

اما در کنفرانس تغییرات اقلیمی COP26 گلاسکو در نوامبر ۲۰۲۱ قوانینی برای بازار جهانی کربن وضع شد و در این باره برای نخستین بار توافق نامه ای برای تحقق اهداف در توافقنامه آب و هوایی پاریس در سال ۲۰۱۵ مورد تایید قرار گرفت.

هدف این است که کشور ها و شرکت ها تشویق شوند با استفاده از تکنولوژی و رفتن به سوی تولید سبز، انتشار کربن خود را کاهش دهد تا مجوزهای باقی مانده برای فروش بیشتری داشته باشد. کشورهای بزرگتر و ثروتمندتر عملاً به تلاش های کشورهای فقیرتر و با آلودگی بیشتر با خرید اعتبارات آنها یارانه می دهند. اما با گذشت زمان، کشورهای ثروتمندتر، انتشار گازهای گلخانه ای خود را کاهش می دهند تا نیازی به خرید تعداد زیادی از آنها در بازار نداشته باشند.

مزایا و معایب تجارت کربن

طرفداران تجارت کربن استدلال می کنند که این یک راه حل مقرون به صرفه برای حل مشکل تغییرات آب و هوایی است و در سطوح گوناگون انگیزه پذیرش فناوری های نوآورانه را دراین زمینه فراهم می آورد.

از سوی دیگر، تجارت انتشار کربن به طور گسترده و فزاینده ای مورد انتقاد قرار گرفته است. از جمله مهمترین انتقاد ها از این روش، تغییر توجه و تمرکز از موضوع فوری گرمایش جهانی و لزوم برخورد سریع با آن به موضوع فرعی مبادلات تجاری کربن و تعویق تصمیم گیری بر تحقق اقتصاد سبز و تولید سبز است.

البته، علیرغم انتقادها، تجارت کربن یک مفهوم محوری در بسیاری از پیشنهادها برای کاهش یا کاهش تغییرات آب و هوا و گرمایش جهانی است.

تجارت کربن چگونه عمل می کند؟

تجارت کربن اینگونه عمل می کند که به هر کشور یا شرکتی تعداد مشخصی مجوز بر اساس استانداردهای تعیین شده جهت انتشار دی اکسید کربن تا یک سطح معین داده می شود cap-and-trade. حال اگر کشور یا شرکت مزبور تمام مجوزهای خود را مصرف نکند( مقدار کمتری دی اکسید کربن منتشر نماید) می‌تواند مجوزهای استفاده نشده را به کشور یا شرکت دیگری بفروشد که می‌خواهد بیش از مجوزهایش دی اکسید کربن منتشر کند. نکته این است که هر سال تعداد کمتری از مجوزهای جدید به هر کشور یا شرکت اعطا می شود.

قرارداد تجارت کربن COP26

پس از رایزنی های بسیار، قوانینی برای بازار جهانی کربن در کنفرانس تغییرات آب و هوایی COP26 گلاسکو در نوامبر ۲۰۲۱ ایجاد شد و یک رویکرد یکپارچه جهانی را برای اولین بار در توافقنامه آب و هوای پاریس در سال ۲۰۱۵ بوجود آورد. چارچوب مورد توافق که به عنوان ماده ۶ معروف شده است، شامل دونظام جداگانه متمرکز و دوجانبه می باشد. نظام متمرکز برای بخش‌های دولتی و خصوصی است، در حالی که نظام دوجانبه برای کشورها طراحی شده است تا اعتبارات جبران‌کننده کربن را مبادله کنند و به آنها کمک کند تا به اهداف انتشار خود دست پیدا کنند.

طبق توافق جدید، کسانی که اعتبارات کربن ایجاد می کنند، ۵ % از درآمد حاصل از آن را به صندوقی برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای مقابله با تغییرات آب و هوایی واریز می کنند. همچنین، ۲% از اعتبارات از چرخه خارج خواهد شد تا از کاهش کلی آلاینده ها اطمینان حاصل شود. قوانین جدید به شرکت کنندگان اجازه می دهد تا از اعتبارات قبلی ایجاد شده بین سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۲۰ استفاده کنند، این مجوز این نگرانی را ایجاد کرده است که به طور بالقوه می توانند بازار را اشباع کنند و قیمت ها را تحت فشار قرار دهند.

حامیان این چارچوب می‌گویند که انگیزه‌های مالی برای کشورها و شرکت‌ها ایجاد می شود تا فناوری‌ها و ابتکارات کاهش انتشار را مانند نظام‌های مکانیکی جذب کربن و کاشت جنگل را ایجاد کرده و توسعه بخشند که همگی به کاهش سطح کربن در جو کمک می‌کنند.

قیمت فعلی کربن چقدر است؟

در حال حاضر و در سرتاسر جهان، قیمت ثابتی برای کربن وجود ندارد – قیمت‌ها بر اساس حوزه های قانونی و عرضه و تقاضای بازار در نوسان هستند – اما قیمت معیار EUA Futures از ۱۸ نوامبر ۲۰۲۱به میزان ۶۹.۱ یورو یا ۷۸.۱۶ دلار بوده است که پیش بینی می شود برای تحقق اهداف بازار تا۱۰۰ یورو در هر تن افزایش پیدا کند.

گفتنی است: نظام تجارت کربن اروپا EU ETS اولین نظام تجارت بین المللی برای انتشار دی اکسید کربن در جهان است و نه تنها برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا بلکه برای سه عضو دیگر منطقه اقتصادی اروپا یعنی نروژ، ایسلند و لیختن اشتاین نیز اعمال می شود. این نظام ۱۱۰۰۰ واحد تاسیسات مصرف کننده انرژی ناشی از منابع کربنی (ایستگاه های برق و نیروگاه های صنعتی) و خطوط هوایی فعال بین این کشورها را پوشش می دهد که مجموعاً مسئول نزدیک به نیمی از انتشار CO2 اتحادیه اروپا و ۴۵٪ از کل انتشار گازهای گلخانه ای آن هستند.

نظام تجارت انتشار گازهای گلخانه ای اتحادیه اروپا (EU ETS) بر این ایده استوار است که ایجاد قیمت برای کربن مقرون به صرفه ترین راه را برای دستیابی به کاهش قابل توجه انتشار گازهای گلخانه ای جهانی که برای جلوگیری از رسیدن تغییرات آب و هوایی به سطوح خطرناک مورد نیاز است، ارائه می دهد.

همچنین در ژوئیه ۲۰۲۱، دولت چین اجرای برنامه ملی تجارت گازهای گلخانه ای را اعلام کرد. این برنامه در ابتدا ۲۲۲۵ شرکت در بخش برق را شامل می شود و برای کمک به این کشور جهت رسیدن به هدف خود برای کرذبن صفر تا سال ۲۰۶۰ طراحی شده است. این برنامه بزرگترین برنامه ایجاد بازار کربن در جهان خواهد بود و بدین ترتیب بازار تجارت کربن اتحادیه اروپا در رتبه دوم قرار خواهد گرفت. با این حال بازار تجارت اتحادیه اروپا همچنان معیار تجارت کربن در نظر گرفته می شود.

جمع آوری و ترجمه: تولید سبز