روشهای مقابله با فساد در اقتصادهای وابسته به نفت و گاز!

– بیش از ۲۰ سال پیش مقام معظم رهبری در فرمانی هشت ماده ای، خواستار مقابله جدی با فساد  در کشور شدند، از آن زمان تا کنون زمان زیادی سپری شده اما فرمان ایشان هنوز به صورت کامل اجرایی نشده است اما چرا؟ فساد یکی از مهمترین مسایل گریبانگیر اقتصاد امروز کشورمحسوب می شود. با توجه به اطلاعات منتشر شده از سوی قوه قضایی در ارتباط با حجم و وزن پرونده های تشکیل شده در ارتباط با انواع فساد اقتصادی می توان از عمق و گستردگی این آفت ویرانگر مطلع شد، تلاش های بسیاری برای مقابله با این مساله در کشور صورت گرفته است اما انتشار اخبار پی در پی در باره بروز فساد، نشان از آن دارد که برنامه ها و مجریان این برنامه ها به وظیفه خود به درستی عمل نکرده اند.

می دانیم که آسیب‌پذیری‌های ساختاری، زمینه را برای بروز فساد، تضعیف حاکمیت، ممانعت از سرمایه‌گذاری خارجی و تشدید نابرابری‌های اجتماعی- اقتصادی فراهم می‌کند. در این جا قصد داریم با استفاده از تجربیات بین المللی، راهبردهای اصلی مقابله با فساد را در اقتصادی متکی بر فروش و مصرف نفت و گاز مرور کنیم.

۱- تقویت چارچوب های نهادی

یک چارچوب نهادی قوی برای مبارزه با فساد ضروری است. ایجاد نهادهای مستقل مبارزه با فساد با صلاحیت تحقیق و تعقیب قضایی فعالیت های فاسد یک گام حیاتی است. این مؤسسات باید دارای ویژگی های زیر باشند:

نخست استقلال سازمانی است، مقرراتی باید وجود داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که نهادهای مبارزه با فساد بدون دخالت سیاسی عمل می کنند.

دیگری ظرفیت سازی است، آموزش و تامین منابع موسسات مرتبط با مبارزه با فساد به بهبود توانایی های تحقیقاتی و چارچوب های قانونی آنها کمک می کند.

و مورد بعدی جلب مشارکت عمومی می باشد. مشارکت سازمان های جامعه مدنی در کارکردهای نظارتی می تواند پاسخگویی را تقویت کرده و اعتماد عمومی را نسبت به اقدامات ضد فساد افزایش دهد.

۲ – افزایش شفافیت و پاسخگویی

شفافیت یک رکن اساسی در مبارزه با فساد است. برای کشورهای نفت خیز، پیاده سازی سیستم های شفاف و در دسترس عموم برای مدیریت درآمد بسیار مهم است. این را می وان از روش های زیر حاصل کرد:

اعمال داده های باز: انتشار داده ها در مورد درآمدهای نفتی، قراردادها و هزینه ها کمک می کند تا بر اقدامات سازمانهای درگیر نظارت افزایش پیدا کند و بدین ترتیب مسئولیت پذیری تقویت می شود.

– اصلاحات مدیریت مالی دولتی: ارتقا و تقویت فرآیندهای بودجه ای و حسابرسی می تواند تضمین کند که درآمدهای دولت به صورت مناسب و کارآمد تخصیص پیدا می کنند.

– ثبت مالکیت ذینفع: الزام به افشای مالکان ذینفع نهایی شرکت های درگیر در بخش های اقتصادی می تواند به جلوگیری از فعالیت های غیرقانونی و افزایش پاسخگویی کمک کند.

 ۳– استفاده از تجربیات و توانایی های نهاد های بین المللی

همکاری با سازمانهای  بین المللی می تواند به عنوان یک کنترل مهم بر فساد داخلی عمل کند، از این موارد در مورد خاص ج.ا.ایران همکاری با WTO  و FATF می تواند در نظر گرفته شود.

 ۴- تقویت جامعه مدنی و رسانه ها

جامعه مدنی قدرتمند و مطبوعات آزاد برای پاسخگو کردن مقامات دولتی بسیار مهم هستند.از این رو تامین بودجه و منابع به سازمان هایی که از شفافیت و مبارزه با فساد حمایت می کنند، می تواند شهروندان را برای مطالبه پاسخگویی توانمند کند، همچنین ایجاد محیطی که خبرنگاران بتوانند با خیال آسوده از حمایت های قانونی در مورد فساد گزارش دهند، به بهبود نظارت کمک موثری می کند این حمایت ها باید شامل حال افشاکنندگان یا سود زنان نیز بشود. ایجاد حمایت های قانونی برای افشاگران گزارش فساد بدون ترس از مجازات امر مهمی است.

 ۵- ترویج تنوع اقتصادی

تک محصولی بودن می تواند فساد را تشدید کند، زیرا کنترل بر یک منبع محدود می تواند منجر به عدم تعادل قدرت شود. برای مبارزه با این امر لازم است سرمایه گذاری در بخش های جایگزین از جمله تشویق سرمایه گذاری ها در کشاورزی، گردشگری و فناوری انجام پذیرد . تقویت کارآفرینی محلی نیز موثر است. با حمایت از شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) می توان به توزیع یکنواخت قدرت اقتصادی در جامعه کمک کرد و از تمرکز فساد در حلقه های نخبگان کاست.

۶- استفاده از فناوری برای افزایش شفافیت

یکی از بهترین فنماوری های موجود برای مقابله با فساد تکنولوژی بلاک چین است. پیاده سازی سیستم های بلاک چین برای مدیریت منابع می تواند سوابق غیرقابل دستکاری معاملات و مالکیت را ایجاد کند که برذای مقابله با فساد بسیار موثر است. به علاوه  ایجاد و پشتیبانی از پلتفرم های دیجیتالی برای مشارکت شهروندان در امر نظارت بر فعالیت های اقتصادی نیز می  تواند موثر باشد: اپلیکیشن های موبایل و پلتفرم های آنلاین می توانند گزارش دهی شهروندان را از فساد تسهیل کنند و امکان مشارکت عمومی بیشتر را فراهم آورند.

خلاصه این که پرداختن به فساد به ویزه در اقتصاد های وابسته به نفت و گاز نیازمند رویکردی چندوجهی متناسب با چالش های خاص خودش است. با تقویت نهادها، افزایش شفافیت، ارتقای همکاری های بین‌المللی، توانمندسازی جامعه مدنی، افزایش تنوع اقتصادی و استفاده از فناوری، می‌توان محیطی را ایجاد کرد که فساد را به حداقل برسد. در نهایت، تعهد پایدار از سوی ذینفعان داخلی و جامعه بین‌المللی برای تقویت حکمرانی که شفافیت و پاسخگویی را ارتقا می‌دهد و راه را برای توسعه اقتصادی پایدار هموار می‌کند، حیاتی به نظر می رسد.

منبع: مجله اخبار مالی