زمین زیر پای اقتصاد را خالی می‌کند

به گزارش اخبار پولی مالی و به نقل از تولید سبز، شکاف‌های عمیق سطح زمین یا گودال‌های وسیعی که یک‌باره زیر پای مردم را در شهرها و روستاها خالی می‌کنند، نشانه‌هایی از پدیده فرونشست زمین است. فرونشست‌ها اکنون به یک تهدید محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی در دنیا تبدیل شده است.

بر اساس نتایج مقاله «نقشه‌ تهدید جهانی فرونشست» که اوایل سال جاری میلادی در مجله ساینس منتشر شده، ۱۹ درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که در معرض فرونشست قرار دارند. همچنین ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان که حدوداً برابر با ۸.۱۷ هزار میلیارد دلار است در مناطق مستعد بروز فرونشست، تولید می‌شود.

فرونشست نه تنها تهدید مستقیمی برای جان و مال انسان‌هاست، بلکه آسیب‌های ناشی از سیل را تشدید می‌کند و حتی می‌تواند منجر به از دست دادن دائمی زمین با  کاربری‌های گوناگون، آسیب به زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها و نیز آسیب به محیط زیست شود.

پدیده فرونشست زمین مساله یک کشور یا منطق خاص نیست بلکه در همه قاره‌ها مناطقی وجود دارد که مستعد فرونشست هستند. آمریکای شمالی، آسیا، اروپا و جنوب استرالیا نمونه‌های بارز مناطق درگیر با پدیده فرونشست هستند.

گزارش‌هایی که درباره خسارت‌های این پدیده منتشر شده، نشان می‌دهد پیامدهای اقتصادی فرونشست تنها حدس و گمان نیست. به عنوان مثال با وجود پدیده فرونشست، خطر سیل در شهرهای ساحلی جهان تا سال ۲۰۵۰ به سالانه ۶۳۵ میلیارد دلار خواهد رسید.

فرونشت چگونه می‌تواند اقتصاد کشورها را تحت تأثیر قرار دهد؟

پیامدهای اقتصادی فرونشست را می‌توان در دو دسته مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرد. زیرساخت‌های حیاتی مانند مدیریت آب، حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات در اثر فرونشت آسیب می‌بینند و این فقط یکی از پیامدهای مستقیم فرونشت است.

آسیب و تخریب ساختمان‌های مسکونی و کارخانه‌ها نیز دیگر پیامد مستقیم فرونشست در اقتصاد است. این آسیب‌ها، هزینه تعمیر، مهاجرت و نااطمینانی را بر اقتصاد تحمیل می‌کند. سایر پیامدهای مستقیم فرونشت را می‌توان تأثیر مخرب آن بر محیط زیست، سایت‌های فرهنگی-تاریخی و همچنین آسیب‌هایی دانست که به‌دلیل کاهش عملکرد رخ می‌دهد.

از سوی دیگر، پیامدهای غیرمستقیم فرونشت نیز می‌تواند اقتصاد را تحت تأثیر قرار دهد. افزایش خطر سیل، کاهش تولید کشاورزی و بروز چالش‌های اجتماعی و بهداشت و درمان، از جمله آنهاست. براساس برآوردهای انجام شده ۷۷.۷ میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی کشورمان در معرض خطر فرونشست قرار دارد.

وضعیت فرونشست در دشت‌های ایران

مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی پیش از این در «نشست مجازی آسیب‌شناسی بحران فرونشست‌ها و مأموریت نوآوران و استارت‌آپ‌ها» اعلام کرد از ۶۰۹ دشت کشور، حدود ۵۰۰ دشت دارای آب‌های شیرین هستند که همه آنها با پدیده فرونشست مواجه‌اند.

نتایج آخرین پایش انجام شده روی دشت‌های کشور نشان می‌دهد در حال حاضر هیچ دشتی در کشور وجود ندارد که در آن آب شیرین موجود باشد، اما با پدیده فرونشست روبه‌رو نباشد.

رضا شهبازی، دلیل این امر را برداشت بی‌رویه آب از آبخوان‌ها و عدم مدیریت منابع آب بیان کرد و یادآور شد: با توجه به خشکسالی‌های پیاپی در کشور، دور از انتظار نیست که در مطالعات سال آینده ما نشان داده شود که شهرهای شمالی گیلان و مازندران نیز به جمع شهرهای درگیر با مخاطره فرونشست اضافه شده‌اند.

در دشت‌های تهران نرخ فرونشست نسبت به پنج سال گذشته کمتر شده، اما وسعت آن افزایش یافته است. خطرناک‌ترین استان کشور به لحاظ فرونشست استان اصفهان است و شهر اصفهان تنها کلان‌شهر کشور به شمار می‌رود که فرونشست به سمت درون شهر نفوذ کرده است.

بنابراین نه تنها می‌توان فرونشست را تهدیدی برای مراکز تاریخی_فرهنگی این استان در نظر گرفت، بلکه اقتصاد گردشگری اصفهان و به‌دنبال آن معیشت ساکنان توسط پدیده فرونشست تهدید می‌شود.

علاوه بر این، محمدجواد بگی رئیس شرکت شهرک‌های صنعتی اصفهان پیش از این با توجه به تهدید فرونشست برای واحدهای صنعتی استان اعلام کرده بود لازم است همه واحدهای صنعتی این موارد را در نظر داشته باشند و نسبت به اقدامات پیشگیرانه تدابیر لازم را در پیش بگیرند.

راهکار توقف فرونشست

به عقیده کارشناسان، اساسی‌ترین راهکار مقابله با فرونشست زمین، کاهش برداشت آب است. سید عبدالرضا سعادت، مدیر کل اداره نقشه‌برداری زمینی پیش از این با تأکید بر اهمیت نقش برداشت آب در فرونشست زمین به ایرنا گفته بود: مساله فرونشست بحث برداشت آب است. باید مدیریت شود. برگشت به این راحتی امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین بهترین راهکار، مدیریت و کنترل مصرف آب است.

در این زمینه فرهنگ‌سازی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. مردم باید آگاه شوند که در آینده ممکن است برای نسل آتی مشکلاتی ایجاد شود. هرچند سازمان نقشه‌برداری هشدارهایی می‌دهد، اما همچنان می‌بینیم که این مشکل به طور اصولی حل نشده است. در بحث مدیریت بحران، مسئولان اقداماتی انجام می‌دهند، اما باز به نظر می‌رسد که باید در این باره بیشتر کار شود. اصلاح الگوی کاشت و سایر مواردی از این دست می تواند کمک کند که روند فرونشست زمین تا حدودی کاهش پیدا کند./